Վանի Թագավորություն.Ուրարտու

Ուրարտու Արարատյան թագավորություն, Արարատ, Բիայնա, պետություն Հայկական լեռնաշխարհում մ.թ.ա. 9-րդ դարից մ.թ.ա. 6-րդ դարը։ Ուրարտու է կոչվել հարևանԱսորեստանի կողմից։ Առաջին հազարամյակի առաջին քառորդում վերածվել է Առաջավոր Ասիայի հզորագույն պետություններից մեկի, սակայն հետագայում թուլանալով անկում է ապրել և կործանվել մ.թ.ա. 6-րդ դարում։

Ուրարտու տերմինը Ուրուատրու ձևով 1-ին անգամ հիշատակվել է Սալմանասար Ա-ի /մթա 1266-1243 թթ/ դեպի Հայկական լեռնաշխարհ կատարած արշավանքի արձանագրության մեջ՝ <…ըմբոսացան իմ դեմ ուրաւատրեցիները> ձևով։ Արձանագրությունից տեղեկանում ենք, որ Սալմանասարի դեմ են դուրս եկել ութ /8/ միավորված երկրներ, որոնց իբրև թե Սալմանասարը հաղթել է , ավերել 51 բնակավայր, հափշտակել նրանց գերիներին և ունեցվածքը…

Սալմանասարի Ա որդի Թուկուլթի-Նինարտու Ա /1243-1221 թթ/ տեքստում հանդիպում ենք Հայկական լեռնաշխարհի մի այլ ցեղային միության հավաքական անունը՝ «Նաիրի երկիրը, որը երկար ժամանակ, գրեթե մեկ դար, փոխարինեց Ուրարտու երկրի անվանը»։ Ասսուրական սեպագրերում, այն էլ Սալմանասարի օրոք, որը կառավարել է ավելի քան 23 տարի, հարևան հակառակորդ-թշնամի երկրին, ասորիները տվել են Ուրուատու անվանումը, իսկ ահա նրա հաջորդների օրոք, ավելի քան 100 տարի, Հայկական բարձրավանդակի երկրներին, նույն ասսուրական աղբյուրները կոչել են Նաիրի երկիր, երբևե չհիշատակելով Ուրարտու անվանումը։ Աշուր քաղաքում Թուկուլթի պալատում և տաճարում հայտնաբերված արձանագրությունում պատմվում է, որ Ասորես-նի դեմ դուրս եկած 42 թագավորների, անգամ թագուհիների մասին ։ Այստեղ արդեն, 1-ին անգամ հանդես է գալիս Նաիրի տերմինը, որպես Հայկական լեռաշխարհին ասորիների կողմից տրված անուն, ավելին, ասսուրական թագավորի տիտղոսաշարը հարստանում է ևս մեկով՝ «Նաիրիի բոլոր երկրների արքա», իսկ երկրի բնակիչների կարգավիճակը իջեցված է՝ «երկրի բնակիչներ»։ Թիգլաթպալասար Ա/1155-1077/ ասսուրական արքան ևս Հայկական բարձրավանդակում պատերազմել է «Նաիրի երկրների» դեմ, իսկ ահա հաջորդ 11-10 դդ ասորեստանցիները զբաղված էին արաբների՝ Միջագետք թափանցած արամեացիների դեմ պայքարով, և Նաիրին /ուշադրություն դարձրեք՝ Նաիրի երկիրը/ հազվադեպ են հիշատակել։ Միայն 11 դ Ազադներար Բ /911-890/ կրկին ասպարեզ է իջել Ուրարտու տերմինը։

Ռուսա Բ-ի հաջորդների ժամանակ Ուրարտուն թուլանում է, կրճատվում է պետության տարածքը։ Մ.թ.ա. 620-ական թթ. հզորանում է Հայկյան արքայատոհմի կրտսեր ճյուղերիցԵրվանդունիները, որի ներկայացուցիչ Պարույր Սկայորդին (կամՀայկ Գ) դաշնակցելով մարերի և բաբելացիների հետ մասնակցում է Ասորեստանի կործանմանը։ Մ.թ.ա. 590 թ. Պարույր Սկայորդին մարերի օգնությամբ վերացնում է նաև արդեն իրենից ոչինչ չներկայացնող Ուրարտուն։

Ուրարտուի արքայացանկ

Արամե Լուտիպրի մ.թ.ա. 875/860-840/835

Սարդուրի Ա մ.թ.ա. 835-824

Իշպուինի մ.թ.ա. 824-810

Մենուա մ.թ.ա. 810-786

Ինուշպուա մ.թ.ա. 786

Արգիշտի Ա մ.թ.ա. 786-764

Սարդուրի Բ մ.թ.ա. 764-735

Ռուսա Ա Վեդիպրի մ.թ.ա. 735-714

Արգիշտի Բ մ.թ.ա. 714-685

Ռուսա Բ մ.թ.ա. 685-645

Սարդուրի Գ մ.թ.ա. 645-625/620

Սարդուրի Դ մ.թ.ա. 625/620-619

Էրիմենա մ.թ.ա. 619-617

Ռուսա Գ մ.թ.ա. 617-609

Ռուսա Դ մ.թ.ա. 609-590