Վարդան Այգեգցի

Վարդան Այգեգցին ապրել և ստեղծագործել է 12-րդ դարի վերջին և 13-րդ դարի սկզբին։ Ծնվել է Հայոց Միջագետքի Տլուք գավառի Մարաթա հայաբնակ գյուղում: Այգեկցին միջնադարյան մատենագիր է, դավանաբան, առակագիր, քարոզիչ և հոգևոր գործիչ: Այգեկցու առակներում ամեն ինչից առավել բարձր է գնահատվում տքնաջան աշխատանքը: Դրա օրինակն է << Կտակ գանձի մասին>> առակը:

Կտակ գանձի մասին

Մի իմաստուն և աղքատ մարդ ուներ ծույլ որդիներ: Մահվան ժամին նա կանչեց որդիներին և ասաց.

Ով զավակներ, իմ նախնիները շատ գանձ են թաղել մեր այգում, և ես ձեզ ցույց չեմ տա նրա տեղը: Այդ գանձը կգտնի նա, ով շատ աշխատի և խոր փորի:

Եվ հոր մահից հետո որդիներն սկսեցին աշխատել մեծ եռանդով և խորագույն էին վարում, որովհետև յուրաքանչյուրն աշխատում էր, որ ինքը գտնի գանձը:

Եվ այգին սկսեց աճել և զորանալ և առատ բերք տվեց և նրանց հարստացրեց գանձերով:

Այս առակում աղքատ և իմաստուն հայրը ստիպում է իր ծույլ որդիներին զբաղվել աշխատանքով որի արդյունքում նրանք հարստանում են:

Իմաստուն Զինվորը

Մի իմաստուն զինվոր պատերազմ էր գնում և նա երկու ոտքով կաղ էր։ Եվ զինվորներից մեկը նրան ասաց.

— Ով ողորմելի, ո՞ւր ես գնում։ Քեզ իսկույն կսպանեն, որովհետև փախչել չես կարող։

Եվ նա ասաց.

— Ո՜վ անմիտ, ես չեմ գնում պատերազմ՝ փախչելու, այլ կանգնելու, և կռվելու և հաղթելու։

Այս առակը բացատրում է, որ մարտի պետք է գնալ ոչ թե փախչելու, այլ կռվելու և հաղթելու համար:

Գող քահանան և այրի կինը

Մի քահանա գողացավ այրի կնոջ կովը և ախոռը կապեց։ Եվ կինն իմացավ և քահանային ասաց.

— Տեր հայր, հասավ իմ մահվան ժամը, գնանք ախոռ, որ խոստովանեմ մեղքերս։

Եվ այն ժամանակ քահանան կովը տարավ ներսի տուն, այնտեղից ժամատուն և այնտեղից եկեղեցի։ Եվ կինն ասաց.

— Տեր հայր, վերջին խոստովանությունը մահից առաջ պետք է անել եկեղեցում։

Եվ քահանան կովը բեմ բարձրացրեց և վարագույրը քաշեց նրա վրա։ Երբ նրանք եկեղեցի մտան և նստեցին, այն ժամանակ կինը բարձրացրեց վարագույրը և կովին ասաց.

— Ո՞վ գարշելի։ ես քեզ կով գիտեի, և այժմ քեզ ո՞վ արեց պատարագիչ, ասա՛ ինձ։

Այս առակում քննադատվում են անիրավ հոգևորակնները, որոնք տիրանում են ժողովրդի ունեցվածքին իրենց խարդախությամբ:

Այգեկցու առակներից մեծ մասում գործող անձը աղվեսն է, դրա համար էլ ժողովածուն անվանել են նաև <<Աղվեսագիրք>>:

Առյուծը և աղվեսը

Սի առյուծ կորյուն ծնեց, և հավաքվեցին կենդանիները կորյունին տեսնելու և ուրախանալու։

Աղվեսն եկավ և հանդեսի ժամանակ, բազմության մեջ առյուծին նախատեց բարձրաձայն և անարգեց, թե ա՞յդ է թո զորությունը, որ ծնում ես միայն մի կորյուն և ոչ բազմաթիվ։

Առյուծը հանդարտաբար պատասխանեց և ասաց.

— Այո, ես ծնում եմ մի կորյուն, բայց առյուծ եմ ծնում և ոչ քեզ նման աղվես։

Այս առակը ցույց է տալիս, որ ավել լավ է ունենալ մեկը, բայց լավը, քան մի քանի հատ, բայց` անվորակ: